معرفی و بررسی اجمالی مزاج ها

[ramesh]

به طور کلی پوست و مو بهترین و راحت‌ترین راه برای شناخت مزاج افراد است و موی تیره و خشن نشانة فردی با مزاج گرم و موی روشن و نازک (لخت) نشانة فردی با مزاج سرد است. [دم و صفرا گرم هستند، سودا و بلغم سرد هستند] . افراد بلغمی علاوه بر پوست و موی روشن و شفاف دچار چاقی شکمی و مقداری هم چاقی از ناحیة پهلو می‌باشند که البته با تعدیل بلغم خود و روی آوردن به مصرف موادی که گرم و خشک هستند مثل خرما و زیره و اسپند و... می‌توانند از چاق شدن مفرط جلوگیری به عمل آورند

مشخصات افراد بلغمی
بازتاب‌های روانی و رفتاری در افراد بلغمی:

1- گرایش به علوم عقلی و ریاضیات. 2- حسابگر و محتاط 3- بد بهار و بد زمستان 4- منطقی و عاقل 5- میانه‌‌رو، محتاط و گاهی ترسو 6- تجارت پیشه 7- آرام ، منزوی و دارای حرکات کند 8- گذشته نگر 9- ظریف و ریزبین و حساس 10- منظم و دقیق 11- دارای استعداد افسردگی 12- بدون استعداد ریسک 13- اهل سازش و بی اراده 14- درون گرا و منفی‌باف 15- نیازمند محبت 16- کینه‌توز 17- فراموش‌کار و کندذهن 18- بی علاقه به یادگیری 19- میل و توان جنسی بسیار کم 20- راحت و بی قیب اکثر مسایل.

علایم پوستی افراد بلغمی:

دارای پوستی نرم و مرطوب ، غالباً سرد، دارای منافذ ریز (تعرق کم) رگ های پنهان دارند، رنگ پوست سفید، سفیدی چشم، سفید بی حال، مردمک آبی و روشن دارای موهای نرم و نازک و لخت با رنگ زرد ،بور و خرمایی روشن و سفید و غالباً افراد بلغمی بی مو هستند.

علایم گوارشی: دهانی بی مزه ، مرطوب و پر آب دارند، اشتهای زیاد و خوراک فراوان دارند، توان هضم غذا در آنان کم است، معده نفاخی دارند، گاهی یبوست دارند و گرایش به شیرینی و شوری دارند به میزان زیاد.

گرایش به ترشی و بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم دارند، تمایل به سردی‌ها ندارند و در عوض تمایل به گرمی‌ها به شدت در آنان وجود دارد.اگر بلغمی در سر اضافه شد بلاهت و حماقت ایجاد می‌کند که در اثر افزایش سردی در سر است، تمام داروهای افزایش حافظه گرم هستند ، اوج سردی در مغز آلزایمر پدید می آورد.

(البته سرد و خشک).

اگر بلغم در خون نباشد تنفس انجام نمی‌گیرد.

افراد بلغمی نباید سردی‌جات را به تنهایی میل کنند (همراه با گرمی میل شود).

روغن نباتی، کره گیاهی، نوشابه، برنج، گوشت گاو، سوسیس و کالباس و فرآورده‌های این چنینی بلغم زا هستند و افراد بلغمی از این گونه مواد باید پرهیز کنند.

امام صادق علیه السلام می فرمایند:به همان اندازه که روغن حیوانی مصرف شود به همان میزان چربی‌ زاید از بدن دفع می‌شود پس برخلاف تصور عموم مردم مصرف چربی حیوانی نه تنها مضر نیست، بلکه دفع کننده چربی‌های مضر نیز هست.

دم:
که به افرادی صاحب این مزاج، دموی گفته می‌شود. دم به معنای خون بوده و مزاج دموی بدین معناست که در بین اخلاط اربعه فرد، میزان دم غالب بر سایر اخلاط است.در یک انسان عادی و سالم میزان دم، باید 49 درصد باشد در روایات از مزاج دم به بهترین مزاج تعبیر شده و توصیه شده در یک انسان عادی و سالم میزان دم، باید 49 درصد باشد.

در روایات از مزاج دم به بهترین مزاج تعبیر شده و توصیه شده که زنان باردار در ماه پنجم و ششم دوران بارداری حجامت کنند تا فرزندانی با مزاج دموی داشته باشند. خون از آنجا که گرم و تر است افراد با مزاج دم غالباً بدنی با حرارت بالا و پوست مرطوب دارند. معمولاً بیماری‌های افراد دموی به علت کثرت خون و یا اصطلاحاً قلیان (جوشش) خون پیش می‌آید که حجامت در این افراد می‌تواند بهترین راه درمان بیماری‌ها، از جمله میگرن و سینوزیت باشد، ضمن این که بیشتر، گرفتگی در افراد دموی به علت گرمای خون پیش می‌آید. شاخص‌ترین علامت ظاهری افراد دموی برجسته بودن رگهای بدن به خصوص پشت دستان فرد می‌باشد.

افراد با مزاج دم معمولاً مشکلات جنسی دارند که باز بهترین درمان برای آنها حجامت و در صورت لزوم تجویز و ضماد و روغن‌های سرد مثل آفتابگردان به عنوان ضماد می‌تواند در درمان آنها مؤثر باشد.

مشخصات افراد دموی:

بازتاب‌های روانی و رفتاری در افراد دموی:

1- علاقمند به ادبیات و موسیقی. 2- استعداد شاعری. 3- علاقمند به طبیعت . 4- اهل عشق و محبت. 5- بلندپرواز. 6- دوراندیش. 7- اهل خیر و معنویت. 8- خوش اخلاق و خوش رو. 9- شجاع و جسور. 10- دارای توان ریسک. 11- اعتماد به نفس بالا. 12- سخاوتمند. 13- تنوع طلب و بی علاقه به کار تکراری. 14- معمولاً بی نظم. 15- نوع دوست. 16- معمولاً بدحال در تابستان. 17- دارای هوش و حافظة قوی. 18- میل و توان جنسی فراوان. 19- چالاک و پرانرژی. 20- مستعد شقاوت آنی.

علایم پوستی افراد دموی:

پوست نرم، مرطوب و گرمی دارند، منافذ پوستی درشتی دارند که از علایم منافذ درشت خوب عرق کردن است. رگهای دست آشکار و برجسته است، رنگ پوست گندم‌گون یا گلگون است رنگ چشم (سفیدی) با گرایش قرمز است ،رنگ مردمک میشی تیره و سیاه است موی سر: درشت و قابل انعطاف و دارای پیچ درشت است، رنگ مو: سیاه خرمایی تیره و روشن و معمولاً پر مو هستند.

علایم گوارشی:

مزه دهان:‌ شیرینی صبحگاهی است، دهانشان کم رطوبت است و کم تشنه می‌شوند. اشتهای زیاد و خوراک خوبی دارند، توان هضم غذا بسیار بالاست نفخ معده ندارند، یبوست ندارند، گرایش به شیرینی کم دارند و گرایش به شوری هم بسیار اندک است. گرایش به ترشی کم دارند. بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم ندارند تمایل به سردی‌ها ندارند ولی تمایل به گرمی‌ها اندکی دارند.

افراد دموی باید غذاهای خنک و سردی مثل آش انار، آش آلو، آب زرشک خیار، مرکبات و ماست و... مصرف کننده تا حرارت بدن تعدیل شود.

اگر فرد دموی همراه با غذای گرم مثل شیرینی‌جات از مواد و اغذیه سرد استفاده نکند دچار جوش و خارش بدن، گر گرفتگی، بیقراری، کهیر، سوزش ادرار، سوزش سر دل، و آفت دهان خواهد شد.

معمولاً بیماری‌های افراد دموی در اثر افزایش حرارت و رطوبت و به طور کلی افزایش خود خون به وجود می‌آید که حجامت به عنون مؤثرترین درمان برای دموی مزاج‌ها مطرح است. چون دم گرم‌ و تر است و رژیم غذایی مناسب برای دموی‌ها رژیم غذایی سرد و خشک است. مثل بادمجان و عدس که مزاج سرد و خشک دارند.


صفرا:
در لغت به معنای زردی است که در طب جدید به آن یرقان گفته می‌شود که معمولاً اطفال تازه متولد شده در اثر مصرف بیش از حد گرمی‌جات مادران خود، در بدو تولد به آن دچار می‌شوند و اطبا طبق عادت دیرینه با تجویز مواردی مثل شیرخشک که طبعی سرد دارد به درمان این عارضه می‌پردازند.

اما درمان این عارضه در افراد بالغ طبق روایات معصومین: با سه روش انجام می‌شود که عبارتند از: 1- قی 2- تنقیه 3- حجامت که در کنار این سه روش درمانی پرهیز از موارد صفرازا مثل شیر گاو و هم توصیه می‌شود. ضمن این که در بین غذاهای معمول مردم از نخود به عنوان صفرا بر (یعنی ضد صفرا) نام برده می‌شود.در خون حاصل از حجامت افراد صفراوی خون کمرنگ با میزان گلبول قرمز بسیار پایین در اولین لیوان خون‌گیر شده مشاهده می‌شود.

چون در روایات و کتب طب سنتی از صفرا به عنوان سم خون نام برده شده است، پونه (سبزی یا عرق آن) در رفع این عارضه بسیار مفید و کارساز خواهد بود. در یک انسان عادی و سالم میزان صفرا یک درصد باید باشد.

مشخصات افراد صفراوی

بازتاب روانی و رفتاری در افراد صفراوی:

1-علاقمند به ادبیات و ریاضیات 2- دارای استعداد خشونت و بدخلقی 3- پائیز و زمستان را دوست دارند 4- گاهی عاشق و گاهی فارغ 5- گاهی با اراده، گاهی سست 6- گاهی پرانرژی گاهی کم‌انرژی 7- دارای استعداد معنوی به صورت مقطعی 8- تند و تیز و بی قرار 9- گاهی پر جرأت و گاهی آرام 10- پرخاشگر 11- ناآرام و دودل 12- گاهاً باعث رنجش دیگران می‌شود. 13- تیزبین و دقیق در برخی ابعاد 14- مقید به اصول ، منظم و حساس 15- آینده‌نگر و گاهاً خیالباف و دقیق در تصمیم‌گیری 16- حاضرجواب و باهوش 17-گاهاً سخاوتمند 18- میل بالای جنسی و توان جنسی متغیر 19- سریع، چالاک و پرانرژی20- پرحرف.

علائم پوستی صفراوی‌ها:

دارای پوستی خشک و بدون رطوبت، دارای منافذ پوستی درشت، رگهای دست گاهی آشکار و گاهی پنهان هستند، رنگ پوست گرایش به زردی دارد، سفیدی چشم سفید با گرایش زرد است،

مردمک چشم میشی روشن است، موی سر، خشک و ضخیم و برجسته است، رنگ مو، سیاه و خرمایی است و صفراوی‌ها غالباً کم‌مو هستند.

علایم گوارشی صفراوی‌ها:

مزة دهان تلخ صبحگاهی است، غالباً دهان خشک و تشنه است، افراد صفراوی کم اشتها هستند، توان هضم غذا بالاست، نفخ معده ندارند، یبوست ندارند، گرایش به شیرینی و شوری هم ندارند.

افراد صفراوی غالباً گرایش به ترشی دارند، بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع

ندارند، قار و قور شکم ندارند، تمایل به سردی‌ها دارند و از گرمی‌ها گریزانند.

رژیم غذایی مناسب برای صفراوی‌ها (گرم و خشک) غذاهائی است که سرد و تر باشند که نمونه‌هائی از این غذاها عبارتند از انواع سالادها با سرکه، روغن‌های نباتی و...

افراد صفراوی غالباً در اثر حجامت تعدیل مزاج یافته و رنگ و رویی به مراتب روشن‌تر از قبل خواهند داشت، اشتهای آنان با حجامت افزایش می‌یابد و در صورت تکرار حجامت فربه و چاق خواهند شد. نمونه‌ای از رژیم غذایی مناسب برای افراد صفراوی کاهوست که سرد و تر است و برای دفع صفرا مفید است. ماهی، ماست و به طور کلی لبنیات ، گوجه‌فرنگی، مرکبات، ماء الشعیر (آب جو) آب‌غوره ، آب‌لیمو برای صفراوی‌ها مفید و لازم است.

مشخصات افراد سوداوی
بازتاب‌های روانی و رفتاری افراد سوداوی:

1- علاقمند به حسابگری و مسایل فنی. 2- کودن و کوته فکر 3- علاقه‌مند به بهار وتابستان. 4- کم احساس و منطقی. 5- میانه‌رو و محتاط 6- کم انرژی و مداومت در انجام کار.7- تمایل کم به معنویت. 8- ناآرام و همیشه در فکر. 9- دارای وسواس و نگرانی و دودلی. 10- بدون توان ریسک. 11- انتقام‌جو. 12- مجذوب نمی‌شود. 13- میل جنسی فراوان – توان جنسی کم. 14- فکر و

خیال فراوان. 15- بدبین، حساس، نگران. 16- منظم. 17- درون‌گرا. 18- اهل جدال و جنجال. 19- تیزبین و بادقت. 20- لجباز.

علایم پوستی افراد سوداوی:

پوست خشک و بدون رطوبت و دارای منافذ متوسط، رگ های دست پنهان است، رنگ پوست تیره است، رنگ چشم (سفیدی) سفید تیره است. رنگ مردمک میشی و قهوه‌ای است. موی سر، خشک و ضخیم یا مجعد است، رنگ مو، سیاه مات و جوگندمی است و فرد سوداوی معمولاً کم مو است.

علایم گوارشی افراد سوداوی:

مزه دهان صبحگاهان شور مزه است و دهان، خشک و کم آب است، اشتها زیاد، ولی خوراک کم است، توان هضم غذا بسیار کم است، نفخ معده فراوان دارند، یبوست دارند، گرایش به شوری و شیرینی دارند، گرایش به ترشیی ندارند، بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع، ندارند، قار و قور شکم دارند، تمایل به سردی‌ها ندارند و تمایل به گرمی‌ها دارند.

قال المعصوم:: لقمة الصباح مسمار البدن (صبحانه بدن را نیرومند می‌کند).

رژیم غذایی مناسب با افراد سوداوی:

سودا چون سرد و خشک است افراد سوداوی باید از غذاهای سرد و خشک پرهیز کنند و در عوض از غذاهای گرم و تر مثل عسل استفاده نمایند. غذاهای سرد و خشک مثل برنج که بدن را با افت رطوبت مواجه می‌کند، مهم ترین عامل یبوست است (به خاطر دفع رطوبت).

در میان فصل ها، پاییز فصل سوداست و بهترین فصل برای حجامت افراد سوداوی نیز فصل پاییز است.

مصرف نوره در مواد بهداشتی دافع سوداست.الته نوره ای که حاوی آرسنیک باشد.

از بین نان ها نان سنگک مناسب‌تر از بقیه است. (به خاطر وجود سبوس).

سودا به معنای سیاهی است و افراد سوداوی باید از مولدات سودا مثل بادمجان و عدس و چا پرهیز نمایند (کمتر مصرف کنند) [سودا استخوان ساز است] تیر کشیدن سر، سردرد سوداوی است و حساسیت به صدا هم از افزایش سوداست که این دو با حجامت به همراه مصرف سرکه به عنوان رقیق کننده خون برای درمان بکار می‌رود.

یخ، سودا زاست و همه مزاج‌ها باید از آن پرهیز کنند. (آب به صورت غیرمستقیم باید سرد شود).در کتاب های طبی قدیمی چنین آمده است:"اگر طبیب بتواند شخص سوداوی مزاج را راضی کند هنر کرده است."

[ramesh]

قوانین ارزیابی مزاج‌ها:
مجموعه شیرینی‌ها گرم هستند ، مجموعه تلخی‌ها گرم هستند(‌به جزکافور) ، مجموعه مزه‌های شور گرم هستند، مجموعه ترشی‌ها سرد هستند ، گس مزه‌ها نیز سرد هستند، مانند مزه کیوی ، خیار ، کاهو، تندمزه‌ها نیز گرم هستند، مواد چرب در گرمی معتدل هستند. از طریق رنگ و بو نیز می توان مزاج را ارزیابی کرد لکن قانون مزه‌ها کامل‌تر است.

درجات گرمی و سردی
مزه‌ها دارای درجات متفاوتی از شیرینی و تلخی و شوری و تندی هستند به همین ترتیب دارای مراتب مختلفی از میزان گرمی و سردی خواهد بود.

مثلا میزان تلخی دم خیار با میزان تلخی نعناء متفاوت است و نعناء تلخ‌تر از دم خیار است. از این جهت نعناء نسبت به دم خیار گرمی درجه 2 محسوب می‌شود. تلخی کدوی حنظل نسبت به نعناء خیلی بیشتر است از این جهت کدوی حنظل گرمی درجه 4 دارد.

یا مثلاٌ شیرینی انگور با شیرینی خرما متفاوت است و شیرینی خرما نیز با شیرینی عسل متفاوت است، و شیرینی عسل شبدر با شیرینی عسل آویشن فرق دارد. پس بدین ترتیب مراتب گرمی شیرینی ها نیز متفاوت است ، انگور گرمی درجه 1 و عسل آویشن گرمی درجه 4 خواهد داشت . به همین ترتیب درجات شوری‌ها و تندی‌ها و ترشی ها تعیین می‌شود.

[ramesh]

مزاج غذاها چگونه ارزیابی می شود؟
هرگاه مصرف غذایی در فرد معتدل گرمی ایجاد کردآن غذا گرم است و اگر سردی پدید آورد آن غذا سرد است و به همین ترتیب اگر ایجاد خشکی کرد و موجب افزایش رطوبت شد یعنی غذا گرم و خشک یا سرد و تر است.

غذاهای گرم و تر
غذاهایی که نام می‌بریم غذاهای گرم و تر هستند یعنی در بدن گرما و رطوبت پدید می‌آورد و موجب خون سازی می‌شوند. قبل از طرح نام آنها به این نکته توجه می‌دهیم که هر کدام از این غذاها دارای درجه‌ای از گرمی هستند و نمی‌توان رتبه بندی دقیقی از آنها ارایه داد در عمل غیر ممکن است.

انگور – خربزه – موز- توت سفید- سیب- خرمالو- کشمش – خرما- توت خشک- شکرسرخ

مزاج غذاها ، سبزیجات ، میوه‌ها و دانه‌ها:
در دامن طبیعت گیاهان زیادی پدید می آیند ، گیاهان نیز هر کدام دارای مزاجی هستند که نشان دهنده گرمی و سردی است، گرمی و خشکی و سردی و خشکی نیز از میان آن‌ها بازشناسانده می‌شود. چگونگی فهم این گرمی و سردی را توضیح داده ایم ، هم اکنون به توضیح اصناف سردی و گرمی و گرم و تر و سرد و تر و گرم و خشک و سرد و خشکی غذاها می‌پردازیم.

فهم این موضوع برای سازگار کردن غذا با مزاج ما مفید است.

غذاها دارای دو ویژگی اساسی هستند، که از طریق آن ویژگی‌ها اثر بخشی خود را بر بدن انسان آشکار می‌سازند.

1- ویژگی‌ مزاجی

2- ویژگی کیفی

ویژگی‌ مزاجی شامل همین گرمی و سردی ، گرمی و تری ، سردی و تری و سردی و خشکی و گرمی و خشکی است که مطرح شد و مراتب آن نیز به نسبتی تقریبی بیان شد.

این قاعده مشمول همه غذاهاست ، اعم از سبزیجات ، حبوبات ، میوه‌ها ، صیفی جات ، دانه‌ها و حتی علف‌ها و درختان مختلف از درجاتی از گرمی و سردی بهره مندند- به این ویژگی‌ها اضافه می‌شود. اعتدال مزاج – برخی از غذاها دارای مزاجی معتدل هستند. و از درجه متعارفی از سردی و گرمی برخوردارند. اما جالب توجه است که برخی از غذاها و سبزیجات هستند که خود را با مزاج سازگار می کنند و مزاج خود را بر حسب نیاز تن مصرف کننده تغییر می‌دهند، مانند بنفشه – این گیاه برای افراد سردمزاج گرمی می‌دهد ،‌و برای افراد گرم مزاج سردی پدید می‌آورد.

سبزیجات دیگری نیز هستند که تغییر مزاج به فصل می دهند مانند بادمجان که در فصل گرما سردی می دهد و در فصل سرما گرمی ایجاد می کند. با عدم اطلاع از این ویژگی‌ بادمجان در برخی منابع گرم تعریف شده ولی در عمل می بینیم که سردی پدید می‌آورد.

ویژگی‌های کیفی علاوه بر ویژگی‌ سردی و گرمی خاصیت‌های دیگری نیز در گیاهان نهفته است که باید مورد توجه قرار گیرد مثلا قابض بودن که در نعناء وجود دارد یا قدرت رفع انسداد که در خرفه وجود داد با قدرت التیام‌بخشی که در بارهنگ وجود دارد، یا قدرت نفوذ در عمق که در نمک وجود دارد ، قدرت زدایندگی سودای در عمق که در اسفند وجود دارد و قدرت ترمیم استخوان که در روغن حیوانی وجود دارد، و قدرت ایجاد عضلات که در زیتون وجود دارد، و به همین ترتیب در سایر گیاهان .

تعریف غذاهای سرد وتر و نقش آنها در بروز اخلاط:
غذاهای سرد و تر غذاهایی هستند که با مصرف آنها در بدن ما ماده‌ای سرد و تر پدید می‌آید. این ماده بلغم نامیده می شود.

بلغم ماده‌ای است که به وسیله آن پیه ، و تر ، سلسله اعصاب و مغز و مایع بین مفصلی ساخته می‌شود ، بلغم به زبان دیگر خون ناپخته گفته می‌شود. یعنی ماده‌ای که پس از یک هضم دیگر تبدیل به خون می‌شود.

بدن ما برای حفظ سلامت خود به مقداری بلغم نیاز دارد. میزان این ماده باید به تعادل باشد هرگاه به اندازه وجود داشت بدن سالم است ، هرگاه از حدی بگذرد در سراسر بدن موجب بروز عدم تعادل می‌شود- و زمینه بروز بیماری پدید می‌آورد. مثلاً هرگاه بلغم در مغز افزایش یافت موجب پرخوابی می‌شود و زمینه فراموشی را فراهم می‌آورد و هر گاه بلغم در مفاصل زانو افزایش یافت. موجب ورم و درد زانو، می‌گردد و زمینه آرتروز سرد را پدید می آورد.

به همین ترتیب هرگاه بلغم در بدن کاهش یافت نیز موجب بروز بیماری می‌شود مانند اینکه کاهش بلغم در سر موجب بیخوابی می‌شود. و کاهش بلغم در کل بدن موجب کم خونی می‌شود و کاهش بلغم در عروق مغزی موجب بروز وزوز گوش می‌گردد و به همین ترتیب بیماری‌های دیگر . از این رو ما نیاز به مصرف غذاهای تولید‌کننده بلغم داریم و برای بهره‌گیری باید آنها را بشناسیم.

غذاهای سرد و تر یا غذاهای بلغم زا:
سبزیجاتی که موجب تولید بلغم می‌شود- عبارتند از کاهو ، گشنیز، شاتره ، خرفه ، کاسنی ، اسفناج،

میوه های سرد و تر عبارتند از خیار، گوجه فرنگی ، گوجه سبز، آلو، گیلاس ، توت فرنگی ، زرشک ، هندوانه ، کدو، ترشک ، زالزالک ، کیوی ، پرتغال ، لیموترش، گریپ فروت ، انار ترش.

دانه‌ها و بذرهای سرد و تر عبارتند از جو ، لوبیا سفید، لوبیا چشم بلبلی ، عدس ، ماش ، اسفرزه ، تخم خیار ، تخم کدو ، بذر کتان.

لبنیات سرد و تر ، همه شیرها سرد و تر هستند ، شیرگاو سرد و تر است ، شیر گوسفند سرد است ، پنیر تازه سرد است .

گوشت‌های سرد و تر عبارتند از گوشت ماهی ، گوشت گاو، گوشت اردک ، غاز ، گوشت مرغ ماشینی ، گوشت گوساله .

گوشت‌های سرد و خشک ، گوشت بز ، گوشت گاو.

غذاهای سرد و خشک:
غذاهایی که پس از هضم و جذب در بدن انسان موجب بروز سودا می‌شوند و از خود خلط سرد و خشک بجای می گذارند. این غذاها را به ترتیب ذیل معرفی می کنیم.

سبزیجات سرد و خشک عبارتند از گشنیز ، کلم ، تره ، سماق

دانه‌های سرد و خشک ، باقالی ، عدس ، خشخاش،

میوه های سرد و خشک عبارتند از تمشک ، غوره خشک ، خرمالوی کال، پوست هندوانه ، هندوانه نارس، تره، ‌بطور کلی استمرار مصرف غذاها و میوه‌های سرد و تر موجب بروز خشکی می‌شود از این رو می‌توان گفت غذاهای سرد و تر به نوعی سرد و خشک نیز هستند لکن در بدو امر در بدن موجب سردی و رطوبت می‌شوند لکن با تکرار مصرف و پس از گذشت مدتی بعداز مصرف موجب سردی و خشکی می‌شوند.

غذاهای خون ساز یا دم زا:
همچانکه توضیح داده شد در طب اسلامی و طب سنتی بخشی از مواد پدید آمده در اثر هضم غذا که در کبد تولید می‌شود را خون می‌نامد.(البته این بخش حدود نیمی از موادی است که اصطلاحاً در طب کلاسیک) و اصطلاح عامی تماماً خون نامیده می‌شود.

بدن انسان به وسیله خون عضلات و ماهیچه ها را می‌سازد. ماهیچه قلب به وسیله خون ساخته می‌شود، خون توانایی و انرژی بدن را تأمین می‌کند. از این رو ما باید غذاهای خون‌ساز را بشناسیم تا برای تأمین خون بدن از آنها بهره بگیریم.

درطب سنتی ایران و طب اسلامی تمامی غذاهای گرم و تر غذاهای خون‌ساز هستند اعم از میوه‌ها، سبزیجات ، دانه‌ها، لبنیات و فرارده‌های دامی و گوشتی .

غذاهای گرم وتر:
سبزیجات گرم و تر عبارتند از پونه، نعناء، ریحان ، شاهی ،‌طرخون ، پیازچه ، پیازقرمز ، تربچه،

میوه‌های گرم و تر ، انگور ، انبه ، انار شیرین ، خرما ، موز، سیب ، گلابی ، زیتون،

دانه های گرم و تر ، گندم ، نخود ، برنج ، کنجد ، سیاه دانه ، لوبیا ، گرم و تر گفته شدن لکن نسبت به نخود سرد است .

لبنیات و فرآورده‌های گوشتی گرم و تر ، روغن حیوانی گرم و تر ، روغن زیتون ، روغن کنجد، روغن سیاه دانه ، گرم و تر هستند، گوشت گوسفند گرم و تر است ، گوشت شتر گرم و تر ، برخی منابع گوشت گوساله را معتدل توصیف کرده‌اند لکن سردی آن آشکار است ، تخم مرغ گرم و تر است ، سفیده سرد و زرده گرم است ، تخم گنجشک و کبوتر گرم‌تر از تخم مرغ محلی ، تخم اردک سردتر از تخم مرغ ، گوشت پرندگان آبی سردتر از گوشت پرندگان دیگر است.

غذاهای سوداساز:
سودا یکی از مواد چهارگانه‌ای است که در ساختمان بدن انسان دخالت دارد، بنابراین برای حفظ ساختمان به غذاهای سوداساز نیازمندیم.

استخوان‌بندی بدن انسان به وسیله سودا ساخته می‌شود، همچنین سودا موجب ایجاد اشتها می‌گردد، وزمینه دفع موائد زائد بدن از روده را نیز سودا فراهم می‌کند.

افزایش سودا در بدن موجب خشکی پوست ، اگزما، کم خوابی ، حساسیت و وسواس در رفتارها ، دقت بی حد و اندازه ، افزایش شدت بویایی و شنوایی و موجب بروز وزوزگوش می‌گردد، افزایش سودا در عروق موجب ایجاد انسداد می‌گردد.

همچنین کاهش سودا، موجب سستی بدن ، نرمی استخوان ، بی پروایی ، بی ارادگی ، و بی تفاوتی در رفتار می‌گردد.

غذاهای سوداساز عمدتاً غذاهای سرد و خشک هستند، البته غذاهای گرم و خشک نیز به نوعی سودا می‌سازد، لکن سودای ساخته شده توسط غذاهای گرم و خشک بیشتر زیان‌بخش هستند، از این رو لازم است ما غذاهای سرد و خشک را بشناسیم.

غذاهای سرد و خشک:
گوشت گاو فریز شده ، گوشت ماهی قرمز شده ،‌گوشت گوساله فریز شده ، سوسیس ، کالباس ، لوبیای کنسرو شده ،‌بادمجان کنسرو شده ، غذای شب مانده، گوشت قورمه گوشت نیم پخته نگه داشته شده،

میوه‌ها ، سبزیجات سرد و خشک ، کاسنی ، ترشک ، انار ترش ، زیتون سفید ، بنفشه سرد و ملایم ، مورد ، کافور ، سماق ،

دانه‌های سرد و خشک ،‌عدس ، شاه‌دانه ، جوسیاه ،‌نوشیدنی‌های سرد و خشک ، چای ، قهوه ، قراقروت ، رب انار ، رب گوجه فرنگی ، کشکاب ، کوکاکولا ، نوشابه‌های گازدار ، آب جو ، ماست ترش ، کشک ، سرکه ، آبغوره ، آش دوغ ، آش سماق

روغن‌ها – روغن بنفشه معتدل در سردی ، روغن گل سرخ، روغن بید معتدل ، روغن نیلوفر سرد،

غذاهای صفراساز:
صفرا یکی از مواد مورد نیاز بدن انسان است ، صفرا موجب ایحاد گرمی و انرژی در بدن انسان می گردد.

صفرا عامل گذر خون به مویرگ‌های ریز اندام انتهایی بدن انسان است.

صفرا موجب سرعت در هضم غذا می‌شود . هرگاه صفرا در بدن انسان کاهش یافت بدن سرد می‌شود، توانایی خود را از دست می دهد ، سست و بی حال می‌گردد.

پرخوابی پدید می‌آید ، اراده سست می‌شود ، نشاط انسان کاهش می‌یابد، شور و احساسات و امید به آینده رخت بر‌می‌بندد، احساسات منفی و پندار‌های منفی بافانه تفکرات انسان را در برمی‌گیرد، خستگی زودرس پدید می‌آید،

چربی خون افزایش پیدا می کند، فشار خون بالا میرود،غلظت خون ایجاد می‌شود.

حافظه کاهش پیدا می‌کند ،‌نفخ معده پدید می‌آید‌، شتاب هضم غذا کند می‌شود، حالت تهوع در معده ایجاد می‌شود.

بنابراین لزوم است برای رفع مشکلات فوق و یا پیشگیری از بروز آنها ما غذاهای صفراساز ، صفرازا مصرف کنیم تا صفرای مورد نیاز بدن ما تأمین گردد.

البته افزایش صفرا نیز موجوب بیماری‌هایی می گردد که برخی از آنها را نقل می‌کنیم.

افزایش صفرا موجب گرمی بیش از حد تن ، داغ شدن پاها ، سردرد در فصل گرما و زمان استشمام بوهای گرم ، خارش و آلرژی در بدن می‌گردد.

صفرای بیش از حد موجب بروز عصبانیت آنی می‌شود، تشنگی زودرس ، تلخی دهان ، بی اشتهایی ، بی‌قراری ناشی از صفرای بیش از حد است.

هرگاه صفرا از حد خود تجاوز کرد می‌تواند موجب بروز کم خونی گردد. بنابراین ما باید – حد حضور صفرا در بدن را رعایت کنیم.

غذاهای صفراساز معمولاً غذاهای گرم و خشک هستند.
غذاهای گرم و خشک عبارتند از:

میوه‌های گرم و خشک
دانه‌های گرم و خشک :شاه دانه ، شنبلیله.

گوشت‌های گرم و خشک: گوشت گنجشک ، کبوتر، گوشت پستانداران وحشی(گوزن ، آهو).

سبزیجات گرم وخشک: سیر ، پیاز ، کرفس ، ترب ، پونه ، بادمجان ، فرنجمشک.

روغن‌های گرم و خشک عبارتند از روغن گردو ، روغن تخم کتان ، روغن زیتون، روغن یاسمن و نسرین ، روغن شاه‌دانه ، روغن مرزنجوش ، روغن سوسن.

عطرهای گرم و خشک: مشک ،‌عود هندی ، زغفران کوشنه،‌

ادویه گرم و خشک عبارتند از زیره ، زنیان ،‌سیاه دانه ، فلفل ، دارچین ،‌زنجبیل ، خولنجان ، خردل.

غذاهای معتدل:
غذاهای معتدل غذاهایی هستند که عمدتاً‌خون ساز هستند لکن مقدار گرمی آنها به حدی نیست که موجب افزایش صفرا گردد،‌و یا میزان سردی آنها به حدی نیست که موجب افزایش بلغم گردد،‌شناخت آنها برای همه افراد ضروری است تا در سن جوانی و یا در زمانی که تشخیص کاملی از غلبه مزاح ندارند از آنها بهره بگیرند.

در دانه‌ها، کنجد و بذر کتان گرم و ملایم هستند.

در سبزیجات ، امام رضا علیه السلام فرموده است : کاسنی معتدل است ، خرفه سرد و ملایم است .

در میوه ها ، توت سفید در گرمی ملایم است ، عناب معتدل در گرمی ،‌سپستان گرم به اعتدال ، بادام شیرین گرم و ملایم ، فندق گرم و معتدل ، شفتالو معتدل در گرمی ، زردآلوی شیرین معتدل در گرمی.

درعطرها ، بوی نرگس گرم و ملایم ، بنفشه سرد و ملایم ، شب بوی زرد معتدل در گرمی ، گلنار معتدل در گرمی و خشکی

در روغن‌ها ، روغن کنجد معتدل در گرمی و خشکی ، در سردی و تری ، روغن بید معتدل در گرمی و سردی ، روغن نرگس گرم و ملایم

در خوشبوها ، قرنفل گرم و ملایم ، عنبر گرم و ملایم ، عود هندی معتدل در گرمی ، سنبل معتدل در گرمی و خشکی ، سنا و هل گرم وملایم.

[ramesh]

مزاج و رفتارها:

رفتارها نیز مزاجی متفاوت دارند و هر کدام می‌توانند گرمی‌بخش جسم و روان و یا سردی بخش باشند. رفتار صمیمانه ، متواضعانه و بدون تکبر و خودنمایی گرم است ، رفتار خشن ، متکبرانه و ریاکارانه سرد است ، برای نشان دادن مزاج رفتارها چند نمونه از رفتارهای مهم را بیان می‌کنیم.

رفتارهای گرم:
صداقت، امانت داری ، تواضع ، مهرورزی ، یکدلی ، عفو و بخشش ،‌شجاعت ، تعاون ، دیدار دوستان ، صله رحم ، آشتی از رفتارهای گرم هستند و به انسان توان و انرژی می‌بخشند.

رفتارهای سرد:
دروغ، ‌تکبر، کینه ، خیانت ، ‌حرص ، آز ، حسد، سخن‌چینی ، غیبت ، بدگویی ، بخل ، ریاکاری ، فردگرایی ، انزوا، قهر و دوری از جمعیت از رفتارهای سرد هستند و انسان را دچار ضعف و بی حالی و افسردگی می‌سازند.

رفتارهای سودازا:
از میان رفتارها ، برخی از اعمال هستند که موجب خشک شدن خون و یا کاهش رطوبت خون می‌گردند و ما از آن رفتارها به سودازا تعبیر می‌کنیم . این رفتارها عبارتند از : خشم و کینه و عصبانیت ، پرخاشگری ، تأسف مداوم ، غم ، شادی بیش از حد ، بی حرکتی ، خواب زیاد، خستگی زیاد ، در معرض گرمای زیاد بودن ، در معرض سرمای زیاد بودن ، غذاهای گرم زیاد خوردن ، غذاهای سرد زیاد خوردن ، در شرایط گرما و سرمای زیاد بودن ، مثل اینکه از میان حمام گرم خود را در آب سرد غوطه ور کنیم ، از اوج شادی به غم رسیدن ، در هواپیما ارتفاع گرفتن ( صعود و سقوط) در پرواز ، در معرض پرتو نور لامپ‌های کم مصرف بودن ، بطور کلی استفاده زیاد از لامپ‌ها ، استفاده از صداهای موسیقی جاز بطور پیوسته ، از صداهای مداوم استفاده کردن ، پریدن از خواب ، خواب نا موافق داشتن ، تغییر شیف خواب در شب و روز، خواب صبحگاهی ، دیر خوابیدن ، ترسیدن ، نگرانی مداوم ، بدهکار بودن ، استفاده از هوای آلوده شهری ، استفاده از آب خیلی سرد بعد از غذا ، استفاده از نوشیدنی‌های خیلی داغ، استفاده از مشروبات الکلی ، نوشیدن آب بین غذا ، غذای فریز شده خوردن ، غذاهای شب مانده خوردن ، استفاده از غذای خیلی شور و خیلی تند و خیلی تلخ ، استفاده از ظروف تفلون و غذاپزهای برقی ، خوابیدن در تخت‌های فلزی ، و در اتاق‌های دارای جدار فلزی و استفاده از پوشش‌های صیقلی در اتاق و محل اقامت ، استفاده زیاد از حد موبایل و کامپیوتر ، پیاده‌روی نکردن ، استفاده از سکوت مداوم ، زمزمه نکردن و آواز نخواندن ، گریه نکردن ،‌تماشای صحنه‌های خشن و ترسناک ،‌تماشای صحنه‌های تحریک کننده شهوت انگیز ، تب مزمن، بیماری مزمن،‌مصرف داروهای شیمیایی مداوم ، نفس عمین نکشیدن،‌سیگار کشیدن ،‌تریاک کشیدن ، مواد مخدر تند مصرف کردن مانند کراک ، شیشه ، حشیش ، در سرما ماندن و در گرمای زیاد ماندن ، در عمق دریا ماندن ، در ارتفاعات کوه‌ها ماندن ، با انسان‌های ترسو زندگی کردن ، با انسان‌های بخیل زندگی کردن ، تماشای صورت‌های زشت ، تماشای مناظر تیره رنگ .