-
آموزش نی انبان و نی جفتی
نی انبان از دوقسمت "نی" و "انبان" تشکیل شده است. تعداد نی ها دو عدد است. هر نی دارای شش سوراخ بوده، پی کک (قمیش) نی کوچک زبانه داری است که بر روی هر کدام از نی ها سوار می شود و ایجاد یک صدا می کند. این نی ها هر دو درون یک غلاف چوبی قرار می گیرند که به این مجموعه دسته نی انبان گفته می شود. قسمت دوم ، انبان است از پوست بز. از یک طرف هوا به آن وارد می شود و از طرف دیگر به دسته نی انبان متصل است. انبان در حکم محفظه ذخیره هوای برای نوازنده است.
نی انبان و نی جفتی کار خود را معمولا با اجرای "حاجیونی" آغاز می کنند. در واقع حاجیونی را به عنوان نوعی مقدمه برای تمام آهنگ ها، ترانه ها و رقص ها اجرا می کنند. حاجیونی مضمونی از شروه دارد و مضمون آن مترادف با شروه است. به بیان دیگر شروه ای است که توسط یک ساز(نی انبان یا نی جفتی) اجرا می شود و به همین دلیل به مانند شروه از شیوه ها و سبک ها ی متعددی پیروی می کند. نواختن نی انبان یا نی جفتی در مجالس گاه با آهنگ "شکیگ پایان می یابد. نی انبان و یا نی جفتی، پس از اجرای حاجیونی و قبل از اجرای آهنگ یا ترانه مورد نظر، پایه ریتمیک آن آهنگ را فراهم می آورد. بر اساس این پایه ی ریتمیک است که دایره و تمبک یا آواز وارد می شود. از آنجا که نی انبان به خاطر دارا بودن مشک یا انبان ذخیره هوا، امکان کنترل نفس و ایجاد نوانس های مختلف را از نوازنده می گیرد، برای همراهی با آواز معمولا از نی جفتی استفاده می شود. زیرا نی جفتی به علت تماس مستقیم با لب و نفس نوازنده، امکان بیش تری در اجرای نوانس ها را به او می دهد.
"شکی"، "مولودی"، "چوبی چهار دستماله"، "چوبی بوشهری"، بندری"، "حنابندون" و "شالا مبارک" از جمله آهنگ هایی هستند که با نی در شکل ظاهری و صدای نی انبان و نی جفتی تفاوت هایی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1. نی انبان برای ذخیره ی هوا، مَشک (مخزن هوا) دارد ولی نی جفتی بدون مَشک می باشد.
2. در نی انبان یک جفت نی درون غلاف چوبی گذاشته می شود و فضای اطراف نی را با موم پُر کرده تا هوای اضافی از اطراف نی ها خارج نشود ولی در نی جفتی غلاف چوبی بکار برده نمی شود فقط یک جفت پیکک همصدا و دو نی بوسیله ی موم به همدیگر به صورت موازی به همدیگر چسبیده می شود.
3. در نی جفتی بین پایین ترین سوراخ و نودونی یا ناودانی (همان تراش پایین نی) جهت زنگ صدای ساز موم عسل به صورت پُشته مانند ریخته می شود که در دسته ی نی انبان در همان قسمت یعنی بالای ناودانی این تل موم لازم نیست.
4. در نی انبان پیککی که استفاده می شود، تراش آن از پایین به بالا است و به اصطلاح پیکک عربی می گویند ولی پیککی که در نی جفتی به کار برده می شود، تراش آن برعکس پیکک نی انبان می باشد و تراش آن از بالا به پایین است و به اصطلاح به آن پیکک عجمی می گویند.
5. پیککی که در نی انبان استفاده می شود از جنس نی فارس (فارسی) می باشد ولی پیکک مورد استفاده در نی جفتی از جنس نی هندی می باشد که البته امروزه به خاطر کمیاب بودن نی هندی، از نی فارس نیز جهت پیکک نی جفتی استفاده می شود.
6. پیکک مورد استفاده در نی جفتی باید از جنس نی خشک بوده و پس از تراش آن، در آب یا چای خیسانده می شود تا صدای نرم و لطیفی از آن خارج شود ولی پیکک مورد استفاده در نی انبان باید از جنس نی نیمه خشک باشد و پس از تراش آن در روغن سرخ می شود تا رطوبت آن از این طریق خارج شود و صدای خوبی دهد.
7. در نی جفتی پیکک آن چون از جنس نی خشک می باشد، اگر قبل از نواختن خیس شود یا در دهان نوازنده به آن مقداری رطوبت برسد، صدای بهتری می دهد ولی در نی انبان چون از جنس نی تَر بوده و بوسیله ی سرخ کردن در روغن رطوبت آن گرفته، اگر به آن رطوبت برسد، از زنگ صدای آن کاسته می شود و امکان از کوک خارج شدن آنها زیاد می باشد.
8. صدای نی جفتی معمولاً بَم (باس) می باشد یعنی پایین ترین سوراخ در نی جفتی صدای بین «re تاfa » می دهد ولی صدای نی انبان معمولاً تیز (زیر) می باشد یعنی پایین ترین سوراخ در نی انبان صدای بین «sol تاsi » می دهد که البته نی انبان از نوع بم (باس) نیز امروزه متداول شده.
9. در نی انبان، وجود مشک به نوازنده کمک می کند تا نوازنده به مدت طولانی و به راحتی نوازندگی کند. ولی در نی جفتی نوازنده باید هوا را در دهان خود جمع کند و فبل از اینکه دهان نوازنده خالی از هوا شود،
بدون اینکه صدای ساز قطع شود از راه بینی نفس گیری نموده و نوازندگی کند.
10. در نی جفتی به دلیل اینکه پیکک آن با هوا تماس مستقیم دارد، گاهی اوقات از کوک خارج می شوند و معمولاً قبل از نواختن باید کوک شوند ولی در نی انبان، چون پیکک در انبان محفوظ می باشد و با هوای بیرون تماس ندارد، از کوک خارج نمی شود و اگر هم خارج شود، خیلی کم و به ندرت این اتفاق می افتد.
11. در نی جفتی جنس خود نی که روی آن سوراخ تعبیه می شود، باید حتماً از جنس هندی باشد ولی در نی انبان نی فارس نیز استفاده می شود.
12. در نی جفتی ناودانی یا تراش پایین آموزش نی برای ارتعاش صدا لازم است ولی در نی انیان وجود و عدم وجود نودونی (ناودانی) ممکن است و در نوازندگی نی انبان یک نوع تکنیک استفاده می شود که در این تکنیک نی انبان باید فاقد نودونی باشد.
انبان یا نی جفتی به همراه دایره یا تمبک نواخته می شوند.
برگزفته از یادداشتهای محسن حیدریه- نوازنده نی انبان و سرپرست گروه موسیقی شبدیز بوشهر
آموزش نی نوازی | آموزش نی انبان
آموزش کلارینت
آموزش تمبک | آموزش تمپو
آموزش کیبورد | آموزش ارگ
آموزش عود | آموزش بربط
آموزش سازدهنی | سازدهنی
